امروزه در کشاورزی، مواد شیمیایی نقشی کلیدی در رشد و سلامت گیاهان دارند. بدون حضور این ترکیبات، تأمین غذای کافی، برای جمعیت رو‌به افزایش جهان، بسیار دشوار خواهد بود. از کودهای تقویتی گرفته تا علف کش ها و قارچ کش ها، هر یک از این مواد برای هدفی خاص طراحی شده اند تا به کشاورزان در افزایش بهره وری و کنترل آفات کمک کنند.
البته استفاده‌ی صحیح و آگاهانه از آن ها اهمیت زیادی دارد؛ زیرا مصرف نادرست می تواند هم به محیط زیست و هم به کیفیت محصولات آسیب بزند. در ادامه، با ده ماده شیمیایی پرکاربرد در کشاورزی و نقش حیاتی آن ها در تولید پایدار آشنا می شویم.
۱. نیترات آمونیوم
نیترات آمونیوم یکی از رایج ترین کودهای نیتروژنی است که به سرعت در خاک حل می شود و نیتروژن لازم برای رشد گیاه را فراهم می کند. این ماده، سبزینگی و فتوسنتز را افزایش می دهد و در مزارع غلات، ذرت و سبزیجات بسیار مؤثر بوده؛ با وجود مزایای زیاد، بایستی در نظر داشت که مصرف بیش از حد آن میتواند منجر به آلودگی آب های زیرزمینی شود. بنابراین توصیه می شود میزان و زمان مصرف آن، زیر نظر کارشناس تنظیم گشته تا هم عملکرد بالا رفته و هم محیط زیست در این میان حفظ شود.
۲. فسفات دی آمونیوم (DAP)
فسفات دی آمونیوم ترکیبی از دو عنصر حیاتی، فسفر و نیتروژن است؛ فسفر برای رشد ریشه و تقسیم سلولی حیاتی است و نیتروژن به رشد برگ و ساقه کمک می کند. این کود برای مراحل اولیه رشد گیاه اهمیت ویژه ای دارد و موجب ریشه دوانی بهتر و مقاومت بالاتر در برابر خشکی و سرما می شود؛ استفاده ی درست از آن پایه ی یک مزرعه ی پربار را برایتان می سازد.
۳. پتاسیم سولفات
پتاسیم سولفات، یا همان سولفات پتاسیم، یکی از بهترین منابع پتاسیم است که بدون افزایش شوری خاک، مواد غذایی ضروری را در اختیار گیاه قرار می دهد. این کود نقش مهمی در تنظیم آب و ساخت پروتئین ها در گیاه داشته و باعث بهبود طعم، رنگ و ماندگاری میوه ها می شود. پتاسیم برای محصولاتی مانند سیب زمینی، گوجه فرنگی و توت فرنگی ایده آل است و به افزایش مقاومت گیاهان در برابر تنش های محیطی نیز کمک می کند.
۴. آترازین
آترازین یکی از پرمصرف ترین علف کش های انتخابی در جهان است. این ماده با جلوگیری از فتوسنتز در علف های هرز، مانع رشد آن ها شده و به گیاه اصلی اجازه می دهد از منابع خاک بهتر استفاده کند. در مزارع ذرت و نیشکر، آترازین بازدهی را به شکل قابل توجهی افزایش می دهد. اما با این حال، باید با دقت و طبق دستور مصرف شود تا از آلودگی منابع آبی جلوگیری شود.
۵. کربنات کلسیم
کربنات کلسیم که در کشاورزی که با نام آهک کشاورزی نیز شناخته می شود، یکی از مواد شیمیایی پرکاربرد برای اصلاح خاک و افزایش بهره‌وری زمین های زراعی است. این ترکیب با کاهش اسیدیته خاک (افزایش pH)، شرایط را برای جذب بهتر عناصر غذایی مانند فسفر، پتاسیم و منیزیم فراهم می کند. بایستی در نظر داشت که استفاده از کربنات کلسیم به ویژه در خاک های اسیدی، باعث افزایش رشد ریشه ها و بهبود کیفیت محصولات می شود. علاوه بر این، افزودن این ماده به خاک میتواند ساختار فیزیکی خاک را بهبود دهد، نفوذپذیری آب را افزایش داده و از سفت شدن خاک در اثر کشت های مداوم جلوگیری کند. به همین دلیل، کربنات کلسیم نه تنها یک ماده اصلاح کننده‌ی مهم، بلکه مکملی مؤثر برای سایر کودهای شیمیایی در کشاورزی محسوب می شود.
۶. گلیفوسیت
گلیفوسیت شناخته شده ترین علف کش عمومی در دنیاست. این ماده با مهارِ تولیدِ اسیدهای آمینه ضروری در گیاه، علف های هرز را از بین می برد. در مزارع سویا، ذرت و پنبه (به ویژه ارقام مقاوم به علف کش)، گلیفوسیت نقشی اساسی در کاهش هزینه ی کنترل علف های هرز دارد. با این وجود، مصرف مکرر ممکن است باعث ایجاد مقاومت در برخی گونه های علف هرز شود. مدیریت مصرف و تناوب با سایر علف کش ها راهی مؤثر برای پیشگیری از این مشکل است.
۷. منکوزب
منکوزب یکی از مطمئن ترین قارچ کش های محافظتی است که مانع جوانه زنی و گسترش قارچ ها می شود. از این ماده برای کنترل بیماری هایی مانند زنگ گندم، بلاست برنج و پوسیدگی میوه ها استفاده می شود.
دوام بالا و کارایی گسترده، منکوزب را به انتخاب اول بسیاری از کشاورزان تبدیل کرده است. نکته حائز اهمیت این است که برای جلوگیری از بروز مقاومت قارچی، بهتر است این ماده به‌صورت چرخشی با قارچ کش های دیگر استفاده شود.
۸. سولفات مس
سولفات مس، که به سنگ آبی نیز معروف است، ترکیبی چند منظوره است که هم به عنوان قارچ کش و هم به عنوان منبع تأمین مس به کار می رود. عنصر مس برای ساخت آنزیم ها و کلروفیل در گیاه ضروری است. این ماده در کنترل بیماری هایی مانند کپک ها و پوسیدگی های ریشه نقش مهمی دارد.
البته باید توجه داشت که انباشت بیش از اندازه ی مس در خاک می تواند اثرات منفی داشته باشد، بنابراین مصرف آن باید با دقت تنظیم شود.
۹. کاربندازیم
کاربندازیم یک قارچ کش سیستمیک با قدرت نفوذ بالا است که قارچ ها را از درون بافت های گیاه از بین می برد. این ماده برای مقابله با بیماری هایی نظیر سفیدک سطحی، لکه برگ و پوسیدگی خاکستری بسیار مؤثر است. به دلیل ماندگاری بالا، استفاده ی بیش از اندازه از آن توصیه نمی شود. ترکیب کاربندازیم با روش های دیگر کنترل آفات (مانند آبیاری بهینه و تهویه ی خاک) بخشی از مدیریت تلفیقی بیماری ها (IPM) محسوب می شود.
۱۰. سایپرمترین
سایپرمترین از خانواده ی پایرتروئیدهاست و یکی از مؤثرترین حشره‌کش های مصنوعی محسوب می شود.
این ماده با تأثیر بر سیستم عصبی حشرات، آن ها را به سرعت از بین می برد و برای کنترل آفات در محصولاتی چون پنبه، سبزیجات و میوه جات کاربرد دارد. با وجود اثربخشی بالا، استفاده ی مکرر از آن می تواند موجب مقاومت آفات شود، بنابراین بهتر است در کنار روش های غیرشیمیایی مانند تله های نوری یا دشمنان طبیعی استفاده گردد.
خرید مواد شیمیایی کشاورزی
انتخاب منبع معتبر برای خرید مواد شیمیایی کشاورزی اهمیت زیادی دارد. مواد بی کیفیت می توانند به گیاه، خاک و حتی سلامت انسان آسیب بزنند. پیشنهاد می شود پیش از خرید، با کارشناس کشاورزی مشورت کنید و محصولاتی را انتخاب کنید که دارای برگه ایمنی (MSDS)، تاریخ تولید مشخص و مجوز سازمان های مربوطه باشند. همچنین نگهداری این مواد باید در مکان خشک، خنک و دور از دسترس کودکان و حیوانات صورت گیرد.
نتیجه گیری
مواد شیمیایی، بخش جدایی ناپذیر کشاورزی نوین هستند. از کودهای مغذی مانند نیترات آمونیوم و فسفات دی آمونیوم گرفته تا علف کش ها و قارچ کش های مؤثر، هر کدام نقشی ویژه در بهبود عملکرد گیاه دارند.
اما آنچه موفقیت کشاورزی را تضمین می‌کند، دانش و آگاهی در مصرف است. مصرف علمی، زمان بندی درست و رعایت اصول ایمنی، هم به سلامت محصولات کمک می کند و هم به حفظ محیط زیست، کشاورزی پایدار زمانی محقق می شود که علم و مسئولیت پذیری در کنار هم قرار گیرند.
سوالات متداول
۱. بهترین کود برای رشد ریشه چیست؟
فسفات دی آمونیوم به دلیل دارا بودن فسفر فراوان، گزینه ای عالی برای تقویت رشد ریشه است.
۲. چه ماده ای طعم میوه ها را بهبود می دهد؟
پتاسیم سولفات با تأمین پتاسیم، باعث بهبود طعم و ماندگاری میوه ها می شود.
۳. کدام علف کش برای مزارع ذرت مناسب‌تر است؟
آترازین یکی از مؤثرترین گزینه ها برای کنترل علف های هرز در ذرت است.
۴. برای مقابله با کرم خراط چه حشره کشی پیشنهاد می شود؟
کلرپیریفوس در کنترل کرم خراط و آفات مشابه عملکرد بسیار خوبی دارد.